სვეტიცხოვლობა

ეს დღე განსაკუთრებულია არა მხოლოდ მორწმუნეებისთვის, არამედ სრულიად საქართველოსთვის მისი კულტურული მნიშვნელობიდან გამომდინარე, ამიტომ მეორე სახელით - მცხეთობითაც - არის ცნობილი.

უკვე საუკუნეებია, რაც სვეტიცხოვლობა ქართველი ერის სულიერი ერთიანობის სიმბოლოა. დღესასწაული მჭიდროდ უკავშირდება სვეტიცხოვლის საკათედრო ტაძარს - საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მთავარ ტაძარს, რომელიც ისტორიულ ქალაქ მცხეთაში მდებარეობს და ქართული არქიტექტურის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანესი ძეგლია.

რატომ არის სვეტიცხოვლობა ასე მნიშვნელოვანი ქართველებისთვის?

დღესასწაული სვეტიცხოვლობა საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ დააწესა, “სადიდებლად კვართისა საუფლოჲსა და სვეტისა ღმრთივბრწყინვალისა და მირონმდინარისა". დღესასწაულს საფუძვლად უდევს უძველესი ქრისტიანული გადმოცემა, რომლის თანახმადაც ქრისტეს კვართი საქართველოში, სვეტიცხოვლის ტერიტორიაზეა დამარხული.

გადმოცემის თანახმად, იესო ქრისტეს ჯვარცმისას მის სამოსელზე ჯარისკაცებმა წილი ყარეს. კვართი წილად ხვდათ მცხეთელ ებრაელებს - ელიოზსა და ლონგინოზს, რომლებიც ჯვარცმას ესწრებოდნენ. ელიოზმა სიწმინდე მცხეთაში ჩამოიტანა და თავის დას, სიდონიას გადასცა. სიდონია, რომელიც ქრისტეს მოძღვრების მიმდევარი იყო, იმდენად აღელვებულა, რომ კვართი მკერდზე მიიკრა და სული განუტევა. ელიოზმა და კვართითურთ დაკრძალა. სიდონიას საფლავზე კვიპაროსის ხე ამოსულა.

სამი საუკუნის შემდეგ, როდესაც საქართველოში ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადდა, მეფე მირიანის ბრძანებით ეს ხე ეკლესიის ასაშენებლად მოჭრეს. მისგან შვიდი სვეტი გამოთალეს, რომელთაგან ერთი განსაკუთრებული სასწაულებრივი თვისებებით გამოირჩეოდა. ეს სვეტი თავდაპირველად ვერ აღმართეს - ის ჰაერში დაეკიდა. მხოლოდ მას შემდეგ რაც წმინდა ნინომ მთელი ღამე ლოცვაში გაატარა, შეძლეს სვეტის აღმართვა. ნინოს რჩევით სვეტი სწორედ იმ ადგილზე უნდა დაედგათ, სადაც ქრისტეს კვართი იყო დამარხული. ტაძარმა სახელი “სვეტიცხოველი” სწორედ ამ სასწაულებრივი სვეტის გამო მიიღო.

სვეტიცხოვლობის დღე საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის ასევე მეფე მირიანისა და დედოფალ ნანას, წმინდა სიდონიასა და კათოლიკოსი მელქისედეკის ხსენების დღეა. ამ უკანასკნელის ხსენებას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს - სვეტიცხოველმა საბოლოო არქიტექტურული სახე სწორედ კათოლიკოსის ძალისხმევით მიიღო.

როგორ აღნიშნავენ სვეტიცხოვლობას

საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ, 1991 წლიდან, სვეტიცხოვლობა სახელმწიფო დღესასწაულად და უქმე დღედ გამოცხადდა. დღესასწაული მთელი საქართველოს მასშტაბით აღინიშნება, მაგრამ მთავარი კერა მცხეთაა. საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი საზეიმო წირვა-ლოცვას სწორედ აქ აღავლენს.

საეკლესიო მსახურება დილის 10 საათზე იწყება და რამდენიმე საათის განმავლობაში გრძელდება. წირვის პარალელურად ტაძრის მიმდებარე ტერიტორიაზე იმართება სახალხო დღესასწაული. სპეციალურად ეწყობა ღია ბაზრობის ადგილები, სადაც ადგილობრივი მეწარმეები და ხელოვანები თავიანთ ნამუშევრებს გამოფენენ, იმართება ტრადიციული რეწვის ნიმუშების გამოფენა-გაყიდვა - კერამიკა, ხის ნაკეთობები, ქსოვილები და სამკაულები.

მსგავსი გამოფენა-გაყიდვები ეწყობა საქართველოს სხვა ქალაქებშიც, თუმცა მასშტაბი უფრო პატარაა.

დღესასწაულის მნიშვნელოვანი ნაწილია სახალხო სეირნობა მცხეთის ისტორიულ ქუჩებში. ქალაქის ცენტრალურ ნაწილში იმართება კონცერტები, სადაც მონაწილეობენ როგორც პროფესიონალი მუსიკოსები, ისე ფოლკლორული ანსამბლები. ტრადიციულად ტარდება სპორტული შეჯიბრებებიც, მათ შორის ქართული ჭიდაობის ტურნირი.

ბოლო წლებში დღესასწაული კიდევ უფრო მასშტაბური გახდა. მცხეთა UNESCO-ს დაცული ძეგლთა სიაშია და ამჟამად საქართველოში ერთ-ერთი მთავარი ტურისტული კერა, განსაკუთრებით ისტორიით დაინტერესებულ ტურისტებს შორის. დღესასწაული გადაიქცა მნიშვნელოვან ტურისტულ ღონისძიებად, რომელიც ხელს უწყობს საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის პოპულარიზაციას საერთაშორისო დონეზე. ამის გამო ის ნელ-ნელა უფრო სეკულარულ ხასიათს იძენს, ისევე როგორც თავის დროს შობა - არამართლმადიდებელი (და არაქართველი) ვიზიტორებისთვის ეს დღე “მცხეთობაა”, დღესასწაული რომელიც საქართველოს კულტურულ და ისტორიულ მემკვიდრეობას აღნიშნავს. 

სვეტიცხოვლობის დღესასწაულზე საპატრიარქო მრევლის წევრებს სატრანსპორტო მომსახურებას სთავაზობს. თბილისიდან მცხეთის მიმართულებით დილის 8 საათიდან გადიან უფასო ავტობუსები საპატრიარქოს მიმდებარე ტერიტორიიდან და პირდაპირ სვეტიცხოვლის ტაძრის მახლობლად ჩერდებიან.

რატომ არის სვეტიცხოვლის ტაძარი ასე მნიშვნელოვანი?

სვეტიცხოვლის საკათედრო ტაძარი საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მთავარი საპატრიარქო ტაძარია - ქვეყნის სულიერი ცენტრი. ამასთან ის არა უბრალოდ მოსალოცი ადგილი, არამედ ქართული კულტურის, ხელოვნებისა და არქიტექტურის უმნიშვნელოვანესი ნიმუშია, რომელიც 1994 წლიდან UNESCO-ს მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლთა სიაშია შეიტანეს.

გადმოცემის თანახმად, ამ ადგილას ეკლესია იმ დროიდან იდგა, რაც ქრისტიანობა საქართველოს სახელმწიფო რელიგია გახდა. მაგრამ იმ ფორმით, რა ფორმითაც დღეს ჩვენამდე მოაღწია, ტაძარი XI საუკუნეში აიგო კათოლიკოს მელქისედეკის ინიციატივით, ხუროთმოძღვარ არსუკისძის მიერ. მშენებლობა 1010 წელს დაიწყო და 1029 წელს დასრულდა. ათასწლიანი ისტორიის მანძილზე ტაძარს მრავალჯერ ჩაუტარდა სარეკონსტრუქციო სამუშაოები. მაგალითად, 1283 წელს ტაძარი მასშტაბურმა მიწისძვრამ დააზიანა. XIV საუკუნეში გიორგი ბრწყინვალის ბრძანებით მნიშვნელოვანი სამუშაოები ჩატარდა გუმბათის გასაახლებლად. იმავე საუკუნის ბოლოს თემურ-ლენგის შეტევის დროს დაზიანდა დასავლეთის მკლავის ბურჯები და გუმბათის ყელი. და თუმცა არმიამ ვერ მოახერხა ტაძრის ბოლომდე დანგრევა, სერიოზული სამუშაოს ჩატარება გახდა საჭირო მის ხელახლა აღსადგენად.

სვეტიცხოვლის ტაძარი საუკუნეების განმავლობაში საქართველოს მეფეთა კურთხევისა და დაკრძალვის ადგილი იყო. ტაძარში დღემდე შემონახულია უნიკალური ფრესკები და ორნამენტები, რომლებიც ქართული ხელოვნების განვითარების სხვადასხვა ეტაპს ასახავს.

სვეტიცხოვლის მასშტაბური არქიტექტურული კომპლექსი შთამბეჭდავია მოიცავს არა მხოლოდ უშუალოდ ტაძარს, არამედ გალავანს, სამრეკლოს, კარიბჭესა და სხვადასხვა საეკლესიო ნაგებობებს. განსაკუთრებით საინტერესო არქიტექტურულ დეტალად ითვლება ტაძრის გუმბათი, რომელშიც 16 სარკმელია განთავსებული.

პრაქტიკული რჩევები ვიზიტორებისთვის

სვეტიცხოვლის ტაძარში სტუმრობისას აუცილებლად გაითვალისწინეთ, რომ ეს არა უბრალოდ ისტორიული შენობა, არამედ მოქმედი საკულტო ნაგებობა და საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მთავარი საკათედრო ტაძარია. შესაბამისად, საჭიროა გარკვეული წესებისა და ეტიკეტის დაცვა - თანაც უფრო ზედმიწევნით, ვიდრე რომელიმე რიგით პატარა ეკლესიაში დაიცავდით.

ტაძარში შესვლისას აუცილებელია შესაფერისი ჩაცმულობა. ქალბატონებმა უნდა დაიფარონ თავი და მხრები, ატარონ შესაფერისი სიგრძის კაბა ან ქვედაბოლო. დაუშვებელია გამჭვირვალე, მოკლე ან გულმკერდის გამომჩენი სამოსი. მამაკაცებმა უნდა მოიხადონ ქუდი და ატარონ გრძელი შარვალი, შეურაცხყოფად ითვლება ტაძარში შორტებით შესვლა. როგორც წესი, ტაძრის შესასვლელთან სპეციალურ ყუთში მოთავსებულია მოსასხამები და თავსაბურავები ვიზიტორებისთვის, რომელთა ჩაცმულობაც არ შეესაბამება მოთხოვნებს. ტაძრიდან გამოსვლის შემდეგ ნივთები იმავე ყუთში უნდა დააბრუნოთ. 

სვეტიცხოვლობის დღესასწაულზე მოსალოდნელია განსაკუთრებით დიდი რაოდენობით მომლოცველთა და ვიზიტორთა თავმოყრა. ამიტომ რეკომენდებულია მცხეთაში ადრე ჩასვლა. რეკომენდებულია თან იქონიოთ წყალი, მაგრამ არ ამოიღოთ წყლის ბოთლი უშუალოდ ტაძარში ყოფნის დროს. ეკლესიაში აკრძალულია ჭამა-სმა. ოქტომბრის თვეს ხშირად ახასიათებს მოულოდნელად ამინდის ცვლილება, ამიტომ კარგი იქნება თუ თან იქონიებთ ქოლგას ან სხვა ნალექისგან დამცავ საშუალებას.