საქართველოს ეკლესია-მონასტრები

ქრისტიანული რწმენის გავრცელებამ ახალი იმპულსი მისცა საკულტო ნაგებობების მშენებლობას საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე. ჩამოყალიბდა ქართული ხუროთმოძღვრების სკოლა, რომელმაც გადაიღო ბიზანტიური და ადგილობრივი, წარმართული ტრადიციები და მსოფლიო მნიშვნელობის თავისებური, ეროვნული სტილი შექმნა. ადრეული პერიოდის ეკლესიები (იყალთო, ბოლნისი, მცხეთის ჯვარი, სამთავისი) გახდნენ ქართული ხუროთმოძღვრების შემდგომი განვითარების მყარი საფუძველი.

იყალთოს მონასტერი - ქართული სასულიერო და საგანმანათლებლო კერის ისტორია

იყალთოს მონასტერი წარმოადგენს ქართული ქრისტიანული კულტურის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ცენტრს, რომელიც VI საუკუნიდან არსებობს. მდებარეობს კახეთში, თელავთან ახლოს და დაარსებულია ასურელი მამის, წმინდა ზენონის მიერ.

ისტორიული წყაროების მიხედვით, XI-XII საუკუნეებში ცნობილმა მოღვაწემ არსენ იყალთოელმა აქ სასულიერო აკადემია ჩამოაყალიბა, რაც იყალთოს მონასტრის განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე მიუთითებს. ეს იყო არა მხოლოდ მონასტერი, არამედ მნიშვნელოვანი საგანმანათლებლო კერა, სადაც ხდებოდა სასულიერო პირების აღზრდა და მეცნიერული მოღვაწეობა.

დღეისთვის მონასტრის ტერიტორიაზე დგას რამდენიმე ეკლესია, მათ შორის VIII-IX საუკუნეების ფერისცვალების ეკლესია, ასევე შემორჩენილია აკადემიის შენობის ნანგრევები. მისი არქიტექტურა იმდროინდელი ფეოდალური სასახლეების სტილისტიკას მიჰყვება.

შუა საუკუნეების "ოქროს ხანა"

შუა საუკუნეების საქართველოში შეიქმნა არაერთი არქიტექტურული შედევრი, რომლებიც დღემდე მოწმობენ ქართული ხუროთმოძღვრების მაღალ დონეს, მხატვრულ ღირებულებებს და ქართველი ხალხის სულიერებას. ამ ძეგლებს შორის გამორჩეული ადგილი უკავია სვეტიცხოველს, ბაგრატის ტაძარსა და ალავერდს.

სვეტიცხოველი

სვეტიცხოველი საქართველოს სულიერი ცენტრია, რომელიც მე-11 საუკუნეში აშენდა. ეს მონუმენტური ტაძარი გამოირჩევა იშვიათი არქიტექტურული ჰარმონიულობით, მდიდრული ფასადებითა და ინტერიერის მხატვრული გაფორმებით. სწორედ აქ ინახება უდიდესი ქრისტიანული სიწმინდეები - უფლის კვართი და წმ. ელიას მოსასხამი. ტაძარი საუკუნეების მანძილზე იყო მეფეთა კურთხევისა და დიდებულთა დაკრძალვის ადგილი, ქვეყნის ისტორიის უმნიშვნელოვანესი მოვლენების მოწმე.

ბაგრატის ტაძარი

არანაკლები მნიშვნელობისაა ბაგრატის ტაძარი ქუთაისში. იგი მეფე ბაგრატ III-ის ბრძანებით 1003 წელს აიგო და გახდა დასავლეთ საქართველოს მთავარი ტაძარი. ბაგრატი გამოირჩევა სიდიადითა და მონუმენტურობით. მისი ძლიერი არქიტექტურული ფორმები და პროპორციები სრულყოფილ ჰარმონიას ქმნიან. უნიკალურია ჯვრის ფორმის გეგმა სამკონქიანი გადაწყვეტით, რაც ტაძარს განსაკუთრებულ იერსახეს სძენს.

ალავერდი

ალავერდი კი აღმოსავლეთ საქართველოს, კახეთის რეგიონის მთავარი ტაძარია. იგი XI ს-ში ააგო მეფე კვირიკემ ადრეული პერიოდის პატარა ეკლესიის ადგილას. ალავერდი თავისი სიმაღლით გამორჩეული ძეგლია (არის საქართველოში ყველაზე მაღალი - 50 მ). მისი მძლავრი გუმბათი და მკვეთრი ვერტიკალური ხაზები შთამბეჭდავ შთაბეჭდილებას ახდენს. შემკულია ქვაზე კვეთილი მორთულობით, რომელიც ტაძრის დიდებულებას კიდევ უფრო უსვამს ხაზს.

ამ შედევრების გარდა, XI-XIII სს-ში შეიქმნა მრავალი მცირე ზომის საუკეთესო ეკლესია, როგორიცაა სამთავროს, იკორთის, ბეთანიის, კვეტერისა და სხვ. ტაძრები. ისინი ავსებენ ამ პერიოდის ქართულ საეკლესიო ხუროთმოძღვრებას და ადასტურებენ ჩვენი წინაპრების განსაკუთრებულ ხელოვნებას.

ქართული სამონასტრო ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი კერები

შუა საუკუნეების საქართველოში სამონასტრო ცხოვრება და კულტურა მაღალ დონეზე იდგა. ამის ნათელი დადასტურებაა ისეთი შესანიშნავი სამონასტრო კომპლექსები, როგორიცაა გელათი, დავითგარეჯა და ვარძია. ისინი იყვნენ არა მხოლოდ რელიგიური ცენტრები, არამედ განათლების, ხელოვნებისა და მეცნიერების კერებიც.

გელათის მონასტერი

გელათი დავით აღმაშენებლის დროს, XII საუკუნის დასაწყისში დაარსდა. მას "მეორე ათინას" და "მეორე იერუსალიმსაც" კი უწოდებდნენ. მონასტერთან არსებობდა აკადემია, სადაც მოღვაწეობდნენ იმდროინდელი გამოჩენილი მოაზროვნეები. გელათთან დაკავშირებულია შოთა რუსთაველის, იოანე პეტრიწისა და სხვა დიდი ქართველი მოღვაწეების სახელები. აქ შეიქმნა უნიკალური ხელნაწერები, ფრესკული მხატვრობის შესანიშნავი ნიმუშები. გელათი იყო სამეფო დინასტიის საძვალეც.

დავითგარეჯის სამონასტრო კომპლექსი

დავითგარეჯა VI საუკუნეში დაარსდა ასურელი მამის, დავითის მიერ. საუკუნეების მანძილზე ის იყო უდაბნოში განდეგილი ბერების სავანე. კლდეში გამოკვეთილი მონასტრების კომპლექსი გამორჩეულია თავისი არქიტექტურითა და ფრესკული მხატვრობით. ამავე დროს, დავითგარეჯა მნიშვნელოვანი სკრიპტორიუმი იყო, სადაც გადაიწერა არაერთი მნიშვნელოვანი ხელნაწერი.

ვარძია

ვარძია შუა საუკუნეების ერთ-ერთი უდიდესი სამონასტრო კომპლექსია, რომელიც XII საუკუნის ბოლოს შეიქმნა თამარ მეფის ინიციატივით. 13 სართულზე განლაგებული 600-ზე მეტი სენაკი, ეკლესია, საბიბლიოთეკო, საკუჭნაო, წყალსადენი სისტემა ვარძიას გამორჩეულ ძეგლად აქცევს. ვარძია თავდაცვითი ნაგებობის ფუნქციასაც ასრულებდა, რაც იმდროინდელი საქართველოსთვის მეტად მნიშვნელოვანი იყო.

ეს სამონასტრო ცენტრები ასახავენ შუა საუკუნეების საქართველოს სულიერ და კულტურულ აღმავლობას. მათ დიდი წვლილი შეიტანეს ქართული ქრისტიანული ცივილიზაციის განვითარებაში, განათლებისა და ხელოვნების სფეროების წინსვლაში. გელათი, დავითგარეჯა და ვარძია დღემდე რჩებიან ჩვენი კულტურული მემკვიდრეობის უმნიშვნელოვანეს ძეგლებად, რომლებიც მოწმობენ ქართველი ერის შემოქმედებით გენიასა და სულიერ ძალას.

ქართული ეკლესია-მონასტრები როგორც მსოფლიო მემკვიდრეობის კულტურული ძეგლები

საქართველოს მდიდარი ქრისტიანული მემკვიდრეობა და უნიკალური არქიტექტურული ძეგლები მსოფლიო მნიშვნელობის კულტურულ ფასეულობას წარმოადგენს. ქვეყნის უძველესი ეკლესია-მონასტრები არა მხოლოდ რელიგიური დანიშნულების ნაგებობებია, არამედ უნიკალური ხუროთმოძღვრული ნიმუშები, რომლებიც კაცობრიობის საერთო მემკვიდრეობის განუყოფელი ნაწილია.

ამ თვალსაზრისით, გამორჩეულია სვეტიცხოველი, ბაგრატი, გელათი და ვარძია, რომლებიც შესულია იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხაში. ისინი არა მხოლოდ ქრისტიანული რწმენისა და ქართული სულიერების მნიშვნელოვანი ცენტრებია, არამედ უძველესი ფრესკების, ჩუქურთმების, ხელნაწერებისა და სხვა ფასეულობების საცავებიც.

გარდა ისტორიული და კულტურული ღირებულებისა, ეს ძეგლები დღეს მნიშვნელოვან ტურისტულ ღირშესანიშნაობებსაც წარმოადგენენ. მათი მონუმენტურობა, იდუმალი ატმოსფერო და მდიდარი ისტორია განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს მომლოცველებსა თუ მოგზაურებში მსოფლიოს ყველა კუთხიდან.

ამგვარად, საქართველოს უძველესი ქრისტიანული ტაძრები და მონასტრები უდიდეს როლს ასრულებენ ქვეყნის ტურიზმის განვითარებაში, უცხოელ ვიზიტორებში ინტერესის გაღვივებასა და კულტურული ურთიერთობების გაღრმავებაში.