ხევსურეთი - ღირსშესანიშნაობები რომლებიც აუცილებლად უნდა ნახო

ხევსურეთის ფართობი დაახლოებით 1050 კვადრატული კილომეტრია. რეგიონი რთული რელიეფით გამოირჩევა, სადაც მრავალი ღრმა ხეობა და ციცაბო ფერდობია. ჰავა რეგიონში გეოგრაფიული მდებარეობის მიხედვით მნიშვნელოვნად იცვლება: პირაქეთა ხევსურეთში სიმაღლე ზღვის დონიდან 650-2000 მეტრამდე მერყეობს, აქ ჰავა შედარებით რბილია. პირიქითა ხევსურეთი კი ზღვის დონიდან 2800-4500 მეტრზე მდებარეობს, სადაც ჰავა ალპურ ზონაში ვრცელდება და შესაბამისად მეტად მკაცრია.

რეგიონის კლიმატი ტიპურია მაღალმთიანი საქართველოსთვის: ზამთარი გრძელი და ცივია, ხოლო ზაფხული მოკლე და გრილი. პირიქითა ხევსურეთში ზამთრის საშუალო ტემპერატურა -12°C-დან -18°C-მდე მერყეობს, ზაფხულში კი +10°C-დან +14°C-მდე. პირაქეთა ხევსურეთში ზამთარი უფრო რბილია, ხოლო ზაფხული და შემოდგომა თბილი და მზიანი. რეგიონში თოვლის საფარი 4-5 თვე რჩება.

როგორი მხარეა ხევსურეთი?

ხევსურეთი ისტორიულად მნიშვნელოვანი სტრატეგიული რეგიონი იყო, განსაკუთრებით კი მცხეთა-მთიანეთის ტერიტორია. საუკუნეების განმავლობაში ხევსურები იცავდნენ ქვეყნის ჩრდილოეთ საზღვრებს და ამავდროულად ინარჩუნებდნენ საკუთარ უნიკალურ კულტურას. აღიარებულია მათი საბრძოლო ტრადიციები, აღჭურვილობა და ფოლადის დამუშავების ხელოვნება.

ხევსურული საზოგადოება მკაცრი წესებით ცხოვრობდა, რომლებსაც დღესაც პატივს სცემენ. საინტერესოა ის ფაქტი, რომ მათ რელიგიურ რიტუალებში ქრისტიანობის ელემენტებს ერწყმის წარმართობის პერიოდიდან შემორჩენილი ტრადიციები.

20-ე საუკუნის 50-იან წლებში ბევრი ხევსური გადაასახლეს დაბლობში, რაც ამ რეგიონში დემოგრაფიული ცვლილებების მიზეზი გახდა, თუმცა ბოლო წლებში, ტურიზმმა, განსაკუთრებით შატილში და სხვა სოფლებში, რეგიონს ახალი სიცოცხლე აჩუქა.

ღირსშესანიშნაობები: რა ვნახოთ ხევსურეთში?

ხევსურეთი სტუმრებს ძირითადად თავისი ბუნებით იზიდავს, განსაკუთრებით მოლაშქრეებსა და ქემპინგის მოყვარულებს. თუმცა, რეგიონის ისტორიული ძეგლებიც დიდი მნიშვნელობით გამოირჩევა. საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული სალაშქრო მარშრუტი, ომალო-შატილი, ასევე ხევსურეთის ისტორიულ სოფელში სრულდება და თითქმის 4-6 დღე გრძელდება.

დათვისჯვრის უღელტეხილი  ზღვის დონიდან 2676 მეტრზე მდებარე წერტილია, რომელიც ყოფს პირაქეთა და პირიქითა ხევსურეთს. ეს უღელტეხილი ცნობილია თავისი უნიკალური ხედებითა და ისტორიული მნიშვნელობით, რადგან საუკუნეების განმავლობაში მთავარი სავაჭრო და საკომუნიკაციო გზა ჩრდილოეთ კავკასიასთან იყო. თუმცა, მოლაშქრეებისთვის იგი საკმაოდ რთულია, რადგან ხშირად დაფარულია ნისლით, განსაკუთრებით ცივ სეზონზე.

აბუდელაურის ფერადი ტბები მდინარე აბუდელაურის ხეობაში მდებარე, ზღვის დონიდან 2600 მეტრზე განგალებული სამი ტბის ერთობლიობაა. ლურჯი და მწვანე ტბების მონახულება ადვილია, ისინი სოფელი როშკიდან 7 კილომეტრშია, თუმცა ჭაუხის ძირში, თეთრ ტბამდე მისაღწევად საჭირო ხდება მოლაშქრის გამოცდილება.

ლებაისკარის ციხე XVI-XVII საუკუნეებში აშენებული ტრადიციული ხევსურული ციხეა, რომელიც ხევსურეთის ერთ-ერთ მთავარ გზას აკონტროლებდა. ციხე სოფელ ლებაისკართან, შატილისკენ მისასვლელ გზაზე მდებარეობდა და მნიშვნელოვან თავდაცვით ფუნქციას ასრულებდა.

კისტანის ციხე  ისტორიული ციხე-სოფელია, რომელიც მაღალ მთაზე მდებარეობს. ციხის სახლები ერთმანეთისგან ტერასებად იყო განლაგებული: ერთი სახლის სახურავი სხვა სახლისთვის ტერასას წარმოადგენდა. სოფლის გალავანი კედლების გარე მხარეს გადიოდა. დღეს ციხე ძირითადად ნანგრევებადაა გადაქცეული, თუმცა კისტანი ციხის ნანგრევები ჯერ კიდევ კარგად არის შემორჩენილი.

მუცო ისტორიული ციხე-სოფელია, რომელიც მდებარეობს ციცაბო კლდეზე და შედგება საცხოვრებელი კოშკებისა და საბრძოლო ნაგებობებისგან. სოფელ მუცოში 40 სახლი იყო, რომლებიც ვერტიკალურად, ტერასებად იყო განლაგებული, თუმცა მხოლოდ ოთხი საბრძოლო დანიშნულების ციხე-კოშკი და რამდენიმე საცხოვრებელი სახლი შემორჩა. განსაკუთრებით საინტერესოა რომ სიღრმისეული რეაბილიტაციის შემდეგ, ნაგებობები თითქმის სრულად აღდგა პირვანდელი სახით.

შატილი ციხე-სოფელია, რომელიც ხევსურეთის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ისტორიული ძეგლია და 60-მდე კოშკისგან შედგება. კოშკები ერთმანეთთან ვიწრო ქუჩებით და გადასასვლელებით არის დაკავშირებული. სოფელს გარე სამყაროსთან მხოლოდ ერთი ვიწრო გზა აკავშირებს. შატილი გამორჩეულია თავისი არქიტექტურით, ისტორიული მნიშვნელობით და ამჟამად, იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის საცდელ სიაშია შეტანილი.

ანატორის აკლდამები არქეოლოგიურ ძეგლს წარმოადგენს, რომელიც მდებარეობს შატილის მახლობლად. კომპლექსი შეიცავს რამდენიმე ქვის ნაგებობას, რომელიც XI-XV საუკუნეებით თარიღდება. აქ არსებულ აკლდამებში ნაშთები და სამოსის ფრაგმენტებია შემორჩენილი. არსებობს ლეგენდა რომ როდესაც სოფელში ჭირი გავრცელდა, მკაცრი კარანტინი გამოცხადდა და ადამიანები ამ აკლდამებში მიდიოდნენ, რათა გარდაცვალებას იქ დალოდებოდნენ.

ხევსურული სამზარეულო

ხევსურული სამზარეულო ძირითადად რძის პროდუქტებსა და ხორცზეა აგებული. ხევსურები არ მოიხმარენ ღორის ხორცს, მათი ძირითადი ხორცი ძროხისა და ცხვრისაა. ხევსურული ხინკალი ძირითადად ამ ხორცის ნაზავით მზადდება.

რძის პროდუქტებიდან განსაკუთრებით პოპულარულია ყველი და ერბო. ტრადიციული კერძია ხევსურული ხავიწი, რომელიც ერბოს და ფქვილის ერთიანობით მიიღება. ერბოს გამოყენებით მზადდება კუსერბოც, სადაც ყველი ან კარტოფილი და ყველია შერეული. გავრცელებულია ასევე დამბალხაჭო, თუმცა ეს კერძი უფრო ფშავშია ცნობილი. 

ხევსურეთში ასევე აქვთ ტრადიციული გულსართიანი ცომეული, როგორიცაა “ქადის კვერი”, რომელიც სვანურ კუბდარს ჰგავს. ამ კერძში ცომში აზავებენ ხორცს, რომელსაც ახვევენ და შემდეგ ტაფაზე აცხობენ. განსაკუთრებული თვისება კი ისაა, რომ ხორცი ადგილობრივი ღანძილისგან მზადდება.

აქ ყველაზე გავრცელებული სასმელი ლუდია. ხევსურული ლუდი გამოირჩევა უნიკალური მომზადების მეთოდით: პირველ რიგში, ქერის ან სვილის ფქვილისგან ადუღებენ, შემდეგ წურავენ, სვებს (მთის მცენარეებს) ამატებენ და კიდევ ერთხელ ადუღებენ. ხევსურული ლუდი განსაკუთრებული გემოთი და არომატით არის ცნობილი.

როგორ მივიდეთ ხევსურეთამდე?

ხევსურეთამდე ჩასვლა უმეტესად თბილისიდან ხდება, რადგან ეს ყველაზე ადვილი გზაა. სხვა ქალაქებიდან, მაგალითად ბათუმიდან და ქუთაისიდან, ადამიანებსაც შეუძლიათ თბილისამდე ჩამოსვლა და აქედან გააგრძელონ გზა.

თბილისიდან შატილის მიმართულებით სამარშრუტო ტაქსი მხოლოდ კვირაში ორჯერ მოძრაობს - ოთხშაბათსა და შაბათს დილის 10 საათზე, ხოლო უკან შატილიდან თბილისისკენ ხუთშაბათსა და კვირას, დღის 12 საათზე ბრუნდება. მგზავრობის დრო დაახლოებით 5 საათია. სამარშრუტო ტაქსი სეზონურია და ზამთარში შესაძლოა გაჩერდეს. ასეთ შემთხვევაში ტაქსის განრიგი სეზონურად იცვლება და უმჯობესია წინასწარ გადაამოწმოთ.

თუ მანქანით გადადიხართ, თბილისიდან უნდა გაეშუროთ მცხეთა-სტეფანწმინდა-ლარსის გზაზე, შემდეგ კი ჟინვალის წყალსაცავისკენ გადაუხვიოთ და ბარისახოსკენ მიმავალ გზას მიჰყვეთ. მანქანით გზა ცოტათი სწრაფია და დაახლოებით 4 საათი სჭირდება.