ნეკრესის მონასტერი

ნეკრესის მონასტრის არქიტექტურა და გარემო

ნეკრესის სამონასტრო კომპლექსი აღმოსავლეთ კახეთში, გომბორის ქედის ჩრდილოეთ კალთაზე, ყვარლის მუნიციპალიტეტის სოფელ შილდის მახლობლად არის გაშენებული. კომპლექსი დგას ნაზვრევის გორაზე, ტყით დაფარულ მთაზე, ზღვის დონიდან 480 მეტრის სიმაღლეზე.

სამონასტრო კომპლექსში შედის რამდენიმე მნიშვნელოვანი შენობა. მათ შორის ყველაზე ძველია „მცირე ეკლესია“, რომელსაც ქართველი ისტორიკოსი გიორგი ჩუბინაშვილი IV საუკუნის II ნახევარს აკუთვნებს და ქართლის მეფე თრდატს მიაწერს (თუმცა ზოგიერთი მეცნიერი ამ მოსაზრებას არ ეთანხმება). ასევე აღსანიშნავია VI-VII საუკუნეების ღვთისმშობლის შობის სამეკლესიიანი ბაზილიკა, რომელიც კომპლექსის ცენტრალურ შენობად ითვლება, VIII-IX საუკუნეების მთავარანგელოზთა ეკლესია და XVII-XVIII საუკუნეებში დამატებული წმინდა გიორგის ეკლესია. კომპლექსში შეხვდებით შთამბეჭდავ ნაგებობას - ეპისკოპოსის სასახლეს, რომელიც შედგება XVI საუკუნის კოშკიანი მარანის და მის თავზე აშენებული ოთხსართულიანი ოთხკუთხა თავდაცვითი კოშკის, სატრაპეზოს, ბერთა საცხოვრებლების და სხვა სამეურნეო დანიშნულების შენობებისგან.

ღვთისმშობლის შობის ბაზილიკის დიზაინი განსაკუთრებით გამორჩეულია. ეს ტაძარი კომპლექსის ყველაზე დიდი შენობაა და, მიუხედავად 15-საუკუნოვანი ისტორიისა, ყველაზე კარგად შემონახულია. იგი აშენებულია ნატეხი ქვით, ხოლო კონსტრუქციულ ნაწილებში გამოყენებულია ფოროვანი ქვა. ტაძარში თითქმის სრულად არის შემორჩენილი ფრესკული მოხატულობა, რომელიც XVI საუკუნეს განეკუთვნება. ფრესკებში დაცულია ნეკრესის ცნობილი წარწერების მნიშვნელოვანი ნიმუშები – ტექსტები ქართული ასომთავრულით და ბერძნულად.

ბაზილიკის შიგნით განსაკუთრებით აღსანიშნავია საკურთხევლის ფრესკები, რომლებიც ოთხ სექციად არის დაყოფილი. კედლის ზედა ნაწილში გამოსახულია ტახტზე მჯდომარე ღვთისმშობელი ყრმით, ხოლო კედლებზე – ბიბლიური სცენები, წმინდანები და ისტორიული პირები, მათ შორის კახეთის მეფე ლევანი, დედოფალი თინათინი და მათი ვაჟი ალექსანდრე.

2006 წელს საქართველოს პრეზიდენტის განკარგულებით, მონასტერს მიენიჭა ეროვნული მნიშვნელობის სტატუსი. დღესაც ეს მონასტერი რჩება როგორც სალოცავად, ასევე ისტორიულ-კულტურული ინტერესის ადგილად – ყოველწლიურად მას ათასობით მომლოცველი და ტურისტი სტუმრობს.

ნეკრესის მონასტრის ისტორია

ამ ტერიტორიაზე სალოცავის აშენება ძველი წელთაღრიცხვის II-I საუკუნეებში იწყება, როდესაც მეფე ფარნაჯომმა პირველი სამლოცველო შექმნა. IV საუკუნეში, იბერიის მეფე თრდატმა ააგო პირველი ქრისტიანული ეკლესია (ისტორიკოსების ნაწილი თვლის, რომ ეს ეკლესია თრდატმა ააგო). თუმცა ყველაზე ცნობილი პიროვნება, რომელიც დაკავშირებულია სამონასტრო კომპლექსთან, აბიბოს ნეკრესელია. იგი იყო ერთ-ერთი ასურელი მამა, რომელიც VI საუკუნეში დასახლდა აქ.

აბიბოს ნეკრესელის მოღვაწეობა მონასტრისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო. გადმოცემის მიხედვით, იგი სირიიდან იოანე ზედაზნელს შეუერთდა და მასთან ერთად ზედაზენზე მოღვაწეობდა. შემდეგ ნეკრესის ეპარქიის ხელმძღვანელი გახდა და აქტიურად ებრძოდა მაზდეანობას, რომელსაც სპარსელები ავრცელებდნენ საქართველოში.

ერთ-ერთი საინტერესო ნეკრესის ლეგენდის მტკიცებით, რომ ერთხელ, როცა ლეკები ქალაქს თავს დაესხნენ, ხალხი მონასტერს შეეფარა. ლეკებმა მონასტერი ალყა შემოარტყეს, თუმცა მოხსნეს მას შემდეგ რაც ხალხმა ღორები დაკლა და მათი სისხლით მორწყეს მონასტრის მიდამო. მუსლიმი ლეკებისთვის ეს მიუღებელი იყო. დღემდე აღნიშნავენ ნეკრესობის დღესასწაულს, 7 იანვარს, როდესაც ადგილობრივები ღორს კლავენ. 

მონასტერმა მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა საქართველოს კულტურულ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში. აქ მოღვაწეობდნენ ცნობილი სასულიერო პირები და მწერლები, მაგალითად დოსითეოს ჩერქეზიშვილი, ზაქარია მიქაძე და პოეტ-დიაკონი მოსე. XX საუკუნის 20-იან წლებში დაიწყო ნაგებობის მეცნიერული შესწავლა, ხოლო 1940-1950 წლებში ჩატარდა მნიშვნელოვანი სარემონტო სამუშაოები.

როგორ მივიდეთ ნეკრესის ტაძრამდე

თბილისიდან ნეკრესის მონასტრამდე 130 კილომეტრია, თუ ვაზიანი-გომბორი-თელავის გზით წახვალთ. მგზავრობა დაახლოებით 2 საათს დაგჭირდებათ, მაგრამ გომბორზე საგზაო სამუშაოებმა შესაძლოა 30-45 წუთით გააგრძელოს მგზავრობა. მეორე ვარიანტია ბაკურციხე-ლაგოდეხის გზით, გურჯაანის გავლით. ეს მარშრუტი უფრო გრძელია – 150 კმ, და 2.5 საათს მოითხოვს.

ბათუმიდან ნეკრესისკენ ყველაზე სწრაფი გზა თბილისის გავლით არის. ბათუმიდან უნდა იმოძრაოთ თბილისი-სენაკი-ლესელიძის გზატკეცილით, შემდეგ გეზი  ან გომბორისკენ, ან გურჯაანისკენ აიღოთ. ბათუმიდან ნეკრესამდე მანძილი 475 კილომეტრია, ხოლო მგზავრობას საშუალოდ 7 საათი სჭირდება.

ქუთაისიდან მარშრუტიც თბილისში გადის, ასევე თბილისი-სენაკი-ლესელიძის გზატკეცილით. ქუთაისიდან ნეკრესამდე მანძილი დაახლოებით 340 კილომეტრია, ხოლო მგზავრობის დრო – საშუალოდ 5 საათი.

ახლომდებარე სანახაობები

კახეთის რეგიონი, სადაც ნეკრესის მონასტერი მდებარეობს, ცნობილია მრავალრიცხვოვანი ისტორიული და კულტურული ძეგლებით. ნეკრესის მახლობლად შეგიძლიათ ეწვიოთ:

ნეკრესის ცეცხლის ტაძარი – ეს იყო მნიშვნელოვანი წარმართული სალოცავი, რომელიც ნეკრესის ნაქალაქართან ახლოს, ნაზვრევი გორის ქვეშ მდებარეობს. ნეკრესის ცეცხლის ტაძრის ნანგრევები ძირითადად II-V საუკუნეებით თარიღდება და ორ ნაწილად იყოფა: ზედა ნაწილი – ციხე-სასახლე, ქვედა – ცეცხლის ტაძარი. მონასტრიდან ნანგრევებამდე მანქანით 5-10 წუთში მიხვალთ.

ილიას ტბა (ყვარლის ტბა) – კახეთის ერთ-ერთი ულამაზესი ბუნებრივი ძეგლი, რომელიც ზღვის დონიდან 1,100 მეტრზე მდებარეობს. გარშემო ხშირი ტყეა. აქ ხშირად ჩადიან ზაფხულში საპიკნიკოდ, ასევე ნებადართულია ბანაობაც. შემოდგომის და ზამთარის სეზონებზე კი მოლაშქრეები სტუმრობენ ტბას პანორამული ფოტოების გადაღების მიზნით. ყვარლის ტბამდე მანქანით მისასვლელად 20 წუთი დაგჭირდებათ.

ილია ჭავჭავაძის სახლ-მუზეუმი – ილია ჭავჭავაძის სახლ-მუზეუმი ყვარლის ერთ-ერთი გამორჩეული ადგილია, რადგან სწორედ აქ დაიბადა დიდი მწერალი. კომპლექსის ტერიტორიაზე განთავსებულია ჭავჭავაძეების საგვარეულო კოშკი, მარანი, თონე და ბეღელი. აქ განსაკუთრებულია 1981 წელს აშენებული სამსართულიანი მუზეუმი, სადაც დაცულია საარქივო მასალა. მუზეუმამდე მანქანით მისასვლელად 20-25 წუთი დაგჭირდებათ.

გრემის მონასტერი – კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ისტორიული კომპლექსი ყვარელში. XVI საუკუნეში კახთა მეფე ლევანმა ააგო. გრემის მონასტერი მოიცავს მთავარანგელოზთა სახელობის ტაძარს, სამსართულიან სასახლე-სამრეკლოს, გალავანს და სხვა ნაგებობებს. დღეს გრემი მუზეუმ-ნაკრძალია, სადაც ინახება არქეოლოგიური გათხრების დროს აღმოჩენილი არტეფაქტები. ნეკრესიდან გრემამდე მანქანით 25 წუთში ჩადიხართ.